Blještavi sjaj hercegovačkog bisera

Jedan od najvećih dragulja kamenitog hercegovačkog područja je kristalno čista rijeka Trebižat. Jugoistočno od Ljubuškog, u Studencima, nalazi se slap Kravice. Sa širinom od 120 m i visinom od 25 m, Kravice su jedan od najvećih i zasigurno najimpresivnijih slapova u Hercegovini. Voda je svojom snagom pada u podnožju vodopada napravila prirodni bazen. Ovo je omiljeno lokalno kupalište i izletište, a u zadnje vrijeme dolaze i turisti sa svih strana. Ovo mjesto je najbolje posjetiti u proljeće kada je najviši nivo vodopada a okolna priroda se zaogrne blještavim zelenilom.

Kraj je poznat po sočnim smokvama, slatkom grožđu i vrhunskom duvanu, a u brdskim područjima proizvodi se originalan sir iz mijeha.

Ova prirodna ljepota kroz godinu privuče velik broj posjetitelja. U ljetnom periodu, zbog nižeg vodostaja rijeke, bazen ispod slapova nudi uživanje u plivanju i vodenim sportovima. Nema sumnje da su vodopadi Kravice jedni od najljepših prirodnih ljepota u Hercegovini uopšte. U svako doba godine, zbog razine vodostaja rijeke Trebizat, vodopadi nude različit doživljaj. U sezoni nekoliko restorana koji se nalaze u blizini samih slapova nude jela s roštilja i riblje specijalitete.

Preko sedronosna sloja od dna do vrha vodopada izrasla je trava, mahovina i lišajevi. Uz vodopad su nikle konopljika, smokve i topole.

Nekada su uz vodopad bili aktivni mnogobrojni mlinovi i stupe za valjanje sukna. Za stvaranje vodopada najzančajniji je bigar, sedra ili travertin. Radi se u vodi istaloženom vapnencu koji se stalno izdiže i podiže sedrene barijere stvarajući tako vodopade (uz Trebižat takve vodopade pravi i Pliva, te Krka).

Sedra je karakteristična za krške rijeke bogate kalcijevim karbonatom, a zanimljivo je reći da su poznato hercegovački preduzetnici Jelić i Srinčić 1905. predali zahtjev austro-ugarskoj vlasti da im se ustupi vodopad Kravica za gradnju pogona za preradu pamuka i jute. Još su zanimljiva i vrela rijeke Studenčice, pritoka Trebižata. Treba se I napomenuti da potroji mogućnost kampovanja u ovom predivnom hercegovačkom krajoliku, što posjetiocima omogućava potpuno stapanje sa prirodom.

Pored vrhunskog prirodsnog doživljaja koji možete imati na Kravicama, valja pomenuti još nekoliko zanimljivih mjesta koje je vrijedno posjetiti ako se nalazite u ovom kraju.

Jedno od njih je svakako i vinarija u Ljubuškom, koja djeluje još od 1882. godine i kao takva je najstarija vinarija u Bosni i Hercegovini. Vinarija se ponosi svojim dugogodišnjim nasadima Žilavke, Blatine, te mladim nasadima Merlota, Sauvignona, Zweigelta i drugih vrhunskih sorti.

Crkva uznesenja blažene djevice Marije u Širokom Brijegu građena je u kasnoromaničkom stilu, a u sklopu samostana je i Samostanska riznica, kao i Franjevačka galerija s preko 1500 umjetnina.

U blizini bazilike u Mokrom, 2,5 km udaljeno od Širokog Brijega, nalazi se nekropola s mnogobrojnim stećcima, što navodi na zaključak da je ovaj kraj od 12. do 15. stoljeća bio gusto naseljen. Spominje ga i Car Konstantin Porfirogenet još u 10. stoljeću.

Najstariji muzej u Bosni i Hercegovini, osnovan 1884. godine, smješten je nedaleko od Ljubuškog u Franjevačkom samostanu na Humcu. Samostan je izrađen 1869. godine. U muzeju se nalazi jedna od najljepših kolekcija drevnih relikvija koje su pronađene u neposrednoj okolini samostana.

  

Najstariji pisani dokument pronađen u Bosni i Hercegovini, Humačka ploča, takođe je izložen u ovom muzeju. Humačka ploča (11. ili 12. vijek) spada među jedan od najstarijih zapisa na spomenicima pisanom na nekom južnoslovenskom jeziku jeziku.

Muzej posjeduje značajnu kolekciju eksponata koji su pronađeni u rimskim naseljima kao što je: nakit, oružje, šljemovi, te gravirani nadgrobni spomenici. Veliki broj ovih eksponata pronađen je u ostacima ruševina nekadašnjeg rimskog vojnog kampa Bigeste, koji se nalazi u neposrednoj blizini samostana.

Kula Herceg Stjepana i stari grad Ljubuški iz srednjevjekovnog perioda (15. vijek) nalaze se iznad Ljubuškog. U doba osmanske uprave opasani su zidovima sa svih strana, a unutar zidova se vide ostaci stražarnice, ambara, pekare, barutane, a postojale su i 4 čatrnje.

Kočerinska ploča, koja potiče iz 1404. godine, pravi je dokument o postojanju hrišćanstva na ovim prostorima. Ploča je grobni natpis Vignja Miloševića, a natpis je pisan bosančicom tj. hrvatskom ćirilicom i to čistom ikavicom. Ploča je ugrađena u zid katoličkog župnog dvora u Kočerinu.

Stara crkva sv. Stjepana Prvomučenika u Gorici, u blizini Gruda, sagrađena je 1856. godine i najstarija je crkva u Zapadnoj Hercegovini koja je u upotrebi. Oko nje su pronađeni temelji još starijih crkava, ranokršćanske bazilike iz 4. – 6. stoljeća, te temelji Starohrvatske crkve iz 9. – 11. stoljeća. Tu se nalazi i Franjevačka arheološka zbirka u kojoj su izloženi eksponati od praistorije do 19. vijeka.

Izvor rijeke Tihaljine u zaseoku Peć - Mlini (Drinovci kod Gruda) u obliku je potkovice. Iznad izvora Tihaljine je Ravlića pećina (ili Kostrešova pećina), duga 95 metara, gdje su otkriveni tragovi boravka ljudi iz mlađeg kamenog doba.

Sveti Stefan - ljetovanje za duboki džep

Za one sa dubokim džepom, dovoljno je reći samo  - Sveti Stefan. Taj grad – hotel, smješten između Petrovca i Budve, omiljeno je mondensko ljetovalište bogatih stranaca, ali i domaćih gostiju sa dubljim džepom. Svoje tropske i sparne ljetnje dane sun a Svetom Stefsnu voljeli da provode (a neki i danas navraćaju!) brojni sovjetski maršali, kao naprimjer Timošenko, Grecko, Kiriljenko, Jakubovski, najveća imena svjetske književnosti kao što su Malro i Moravija, sovjetski kosmonauti predvođeni Gagarinom, grčki kompozitor Mikis Teodorakis, te holivudske filmske zvijezde Sofija Loren, Monika Viti, Marina Vladi, Kirk Daglas, Sergej Bondarčuk, Silvester Stalone, manekenka  Klaudija Šifer, te milijarder Roman Abramovič, brazilski fudbaler Ronaldinjo i mnogi drugi.

Ovo je neobično i jedinstveno mjesto ne samo na Budvanskoj rivijeri vec i na cijelom Mediteranu. Stoji na grebenu kamenitog ostrva čiji se krovovi crvene poput rubina. Ostrvo je povezano sa kopnom uz pomoć kamenite prevlake dajući mu izgled poluostrva. Sami nastanak Sv. Stefana je jedinstven.

Prema sjećanju stanovništva to se dogodilo u XV stoljeću. Velika turska flota je plovila Jadranskim morem u namjeri da orobi i pohara bogate primorske gradove, naročito one u Boki. Jednoga dana, usled vrlo lošeg vremena, ta flota je uplovila u obalu plaže Jaz, u dno Grbaljskog polja, blizu Kotora. Ostavljena je straža na galijama, koje su bile usidrene ili uzemljene na pijesku, dok se ostatak turske vojske uputio ka Kotoru, preko Grbaljskog polja u namjeri da ga napadne i devastira sa zemlje. Kada su za to čuli Paštrovići, brzo su skupili svoju vojsku i prečicom krenuli za Kotor u namjeri da napadnu Tursku vojsku i pomognu Kotoranima u odbrani svoga grada. Nakon pobjede, u povratku kućama, Paštrovići su napali Turske galije na plaži Jaz. Uz božiju pomoć su uspjeli ubiti ostatak turske posade i odvesti galije do Drobnog pijeska-plaži i uvali gdje su inače sidrili svoje ribarske čamce i brodove da iskrcaju ratni plijen. Paštrovići su odlučili ne samo da podijele bogati ratni plijen već da sagrade tvrđavu na kamenitom ostrvu blizu obale i to 12 kuća, po jednu za svako pleme. Paštrovići su tu sagradili i crkvu Sv. Stefan i odlučili da on bude zaštitnik i grada i Paštrovića. Utvrđenje je sagrađeno ne samo da služi kao odbrana od Turaka, pirata i drugih neprijatelja već i kao azil i sklonište: azil za žene, djecu i stare ljude tokom napada neprijatelja i sklonište za hranu i bakaluk: kukuruz, ulje, vino, meso, med i drugo. Potopili su čitave turske galije tako da im više nije bilo ni traga.

Na Svetom Stefanu se nalaze tri manje crkve: crkva Sveti Stefan, po kojoj je ostrvo dobilo ime, a nalazi se na najuzvišenijem dijelu ostrva; crkva Aleksandra Nevskog, a najmanja, posvećenja Preobraženju, nalazi se na samom ulazu u gradić, koji je uskim nasipom spojen sa kopnom.

Zbog svog pogodnog položaja Sveti Stefan je bio trgovinski i saobraćajni centar Paštrovića. Posjedovao je veliki strategijsko-trgovački značaj u vrijeme Mletačke republike i žive trgovine sa Venecijom. Mjesto je počelo lagano da gubi značaj krajem 19. vijeka, kada se stanovništvo, mahom ribarsko, počelo iseljavati. Potpuno iseljavanje izvršeno je 1955. godine, kada je ostrvo kompletno adaptirano i pretvoreno u „grad-hotel“. Ulice, zidovi, krovovi, fasade kuća, zadržale su originalni oblik, a unutrašnjost kuća dobila je najsavremeniji hotelski komfor.

Grupa arhitekata i umjetnika je započela adaptaciju istrošenih kuća paje tako današnjim generacijama u amanet ostavila najatraktivniji i najluksuzniji hotelski kompleks na Mediteranu, namijenjen turizmu visoke kategorije. Adaptacija je tako ekspertno urađena da su kuće spolja zadržale svoju autentičnost a njihova unutrasnjost dekorisana i pretvorena u luksuzne apartmane.

Sveti Stefan je danas veličanstven. Satkan od luksuza, udobnosti i predivnih plaža, pruža neku vrstu posebne autonomije, samostalnosti, inspiracije i intime, koju većina poznatih hotela nema.

Jedna od vila, smještena uz samu obalu zemljouza koji ostrvo povezuje sa kopnom, Villa „Montenegro“, nagrađena je 2006. godine prestižnom „Five Stars Diamond“ nagradom koju dodjeljuje američka Akademija ugostiteljskih nauka za vrhunski kvalitet usluga. i jedina je koja nosi sedam zvjezdica.

U neposrednoj blizini Svetog Stefana se nalazi poznato ljetovalište Miločer. Ovo šarmantno mjesto sa dvije plaže i botaničkom bastom pokriva 18 hektara zemlje. Najveći dio cvijeća, zelenog i subtropskog bilja je doneseno iz Azije, Afrike i Amerike. Kamena građevina “Miločer” je bila zamak i ljetovalište srpske kraljevske porodice Karađorđević.

Krvavec – skijaški raj

Na Kaminsko-savinjskim Alpama , sjevero-istočno od Kranja, s predivnim pogledom na Ljubljansku dolinu te na vrhove Julijskih i Kaminsko-Savinjskih Alpi, smješten je Krvavec, jedno od najboljih skijališta u Sloveniji. Taj status potvrđuje i činjenica da je upravo Krvavec dobitnik nagrade Kristalne sniježne pahuljice koja se dodijeljuje najboljim skijalištima u Sloveniji.

Skijaški centar Krvavec je smješten na visini od 1450-1970 m nadmorske visine a njegove skijaške staze se pružaju po alpskim pašnjacima, što pogoduje činjenici da za kvalitetno skijanje nisu potrebne velike količine snijega. Skijalište je otvoreno od novembra do polovice aprila, ponekad i duže, što garantuje ukupno 100 dana skijaške sezone a u najpovoljnijim uslovima ponekad zna i dosegnuti rekordnih 150 dana. Ukoliko priroda zakaže, skijalište je opremljeno topovima koji nadopunjavaju nedostatak prirodnog snijega. Skijalište se prostire na 106 hektara od kojih 56 hektara pokrivaju skijaške staze ukupne dužine 33km od čega : 10 km lakših, 18 km srednje težine i 5 km teških. Tu su i staze za sankaše i staze sa hupserima te neadaptirane staze koje će zadovoljiti i najzahtjevnije skijaše.

Borderi će takođe doći na svoje jer je na Krvavcu uređen fan park za snowboarding, a napravljena su i skakaonice (velike i manje) te jedan ravni zasun.

Ukoliko ste na počecima svoje skijaške karijere ili želite usavršiti svoju tehniku skijanja na raspolaganju su Vam škole skijanja, snowboarda, telemark-skijanja… Dodatna prednost je i mogućnost iznajmljivanja opreme direktno na skijalištu.

Kao nadopuna skijaškoj ponudi na Krvavcu postoji zabavni program i program animacije, a kada padne noć tu je i disko klub u Domu na Krvavcu.

Nekoliko hotela, pansiona i planinskih domova smješteno je u blizini skijališta dok su ostali smještajni kapaciteti hoteli, apartmani, pansioni, privatne kuće, sobe…raspoređeni u objektima u dolini podno Krvavca.

Na samom skijalištu nalazi se i 5 restorana te 4 snack-barova, dok se u mjestima podno Krvavca mogu naći restorani, gostionice, taverne i kafići u kojima možete uživati uz odličnu gastronomsku ponudu.

Grad sa hiljadu priča

Bitolj je grad u jugozapadnom dijelu Makedonije, drugi po veličini i treći po broju stanovnika u zemlji. Smatra se jednim od najljepših gradova na Balkanu, sa najljepše uređenim korzoom i parkovima. Poznat je i kao grad konzula jer u njemu počasne konzule ima sedam zemalja, a nalazi se i na nekadašnjem rimskom putu Via Ignatia, koji je povezivao Solun sa jadranskom obalom.

 

Izvor inspiracije za pjesnike svih epoha – pretpostavlja se da postoji oko 500 pjesama posvećenih Bitolju – a njegov položaj i ljepota čine ga nezaobilaznim mjestom za sve putnike koje zanima istorija i istraživanje.

Posjetu zaslužuju i ruševine grada Herakleje, dva kilometra od Bitolje, važnog ekonomsko-političkog i vojnog centra Filipa II. U otkopavanjima 1938. godine tu su pronađeni su dobro očuvani ostaci, mozaici i gradske zidine.

Bitolj se još od srednjeg vijeka ističe i kao trgovački grad. U šetnji njegovim uskim ulicama jak je doživljaj susreta i spoja istoka i zapada, “eksplozija” boja i mirisa nekih drugih vremena, koje su posjetioci sa zapada već zaboravili ili možda nismo imali prilike ni upoznati.

Bitolj je grad hiljadu priča. Pomalo magičnih i pomalo istinitih.

Jedna od tih priča se tiče Sat Kule, čije postojanje, prema nekim dokumentima, datira još iz 16. vijeka, ali budući da nedostaje detaljan i precizan opis ne možemo biti potpuno sigurni u ove izvore. Prema drugim mišljenjima Sat Kula je izgrađena 1830. istovremeno sa crkvom Sv. Dimitrija. Narodno predanje govori da su turske vlasti oduzele građanima 60 000 jaja koja su zajedno sa malterom koristili da bi napravili kulu.

Najveća atrakcija Bitolja je svakako njegov dobro očuvani stari grad-tržnica, sa oko 600 radnji.

Istorija Bitolja se gubi u prošlim vijekovima i trebalo bi se zagledati u prošlost da bi se ustanovilo vrijeme izgradnja prve džamije (14. vijek) od strane Turaka, koji su nakon okupacije započeli sa pravljenjem tekija, hamama, imareta (javne kuhinje) i bezistana (zatvorenih tržnica).

Tokom 15. vijeka grad se ubrzano razvija zahvaljujući intezivnoj trgovačkoj razmjeni sa Venecijom, poprimajući sve više istočnjački izgled.

Završetak turske vladavine i dva balkanska rata označili su početak raspada stare tržnice koja je dijelom uništena i u borbama oko oslobađanja grada.

Tek 1967. godine je stupio na snagu zakon kojim se zaštićuje ono što je ostalo:27 ulica, 604 trgovine, Bezisten (natkrivena tržnica), deboj (turska banja iz 17. vijeka) i Hađi-begova džamija.

Bezisten je natkrivena tržnica koju su sagradili Turci u 16. vijeku. Unutar nje se nalazi 86 radnji koje su nudile tekstil raznih vrsta. Njen izgled je bio nepromijenjen sve do Drugog svjetskog rata kada je ozbiljno oštećena. U modernim vremenima mnoge trgovine i restorani su povratili boji ovom lijepom arhitektosnkom djelu.

U Bitoljskom muzeju moguće je vidjeti i memorijal posvećen Kemalu Ataturku, koji je prvih godina svog življenja u Makedoniji, svoje školovanje završio upravo u Bitolju.

Jedna stara poslovica kaže: “Francuska bi postojala bez Napoleona i de Gaulle-a, ali Turske ne bi bilo bez Ataturka”.

Crkva Sv.Dimitrija je napravljena 1830. godine, kada su Turci, nakon viševjekovne zabrane, dali dozvolu za izgradnju, i to iz razloga da bi držali pod kontrolom nezadovoljstvo stanovništva. Dozvola za gradnju ipak nije dozvoljavala ukrašavanje fasade i određivala je i visinu objekta, na način da ne bude previše vidjiv i ne dominira u izgledom grada.

Takođe, ukoliko ste u posjetu Bitolju, trebali bi vidjeti i jevrejsko groblje iz 1497. godine, najstarije na Balkanu.

Bogata istorija i dobro očuvani, autentični spomenici, nasmijana lica ljudi i ukusna hrana. Sve to i još mnogo toga je Bitolj. Grad koji vrijedi posjetiti i vratiti se u njega.

Zadivljujuće i prokleto

"Čovjeka hvata jeza i strah gledajući surovi divlji izgled ove gorostasne planinske skupine."

Ovako je Jovan Cvijić, čuveni srpski naučnik opisao Prokletije, jednu od najvećih planinskih masiva na prostoru Balkanskog poluostrva, dodajući da je ova planina “najzamršenija, najnepristupačnija i najdivljija planinska skupina na Balkanskom poluostrvu, a poslije Alpa i u Evropi”.

Stupite li na tlo Prokletija, istog trena će se pred vama otvoriti vrata zapanjujuće ekoloske riznice. Ako imate dovoljno avanturistickog duha i spremni ste za izazove - Prokletije će vam ispuniti zelju!

Crnogorske Prokletije su samo manji dio ove posebne planinske skupine, između Dinarida i Šarskih planina, čiji se veći dio nalazi u Albaniji. Planinski vijenci se postepeno izdižu u pravcu jugozapad – sjeveroistok, sa oboda Zetsko-skadarske potoline i završavaju spletom najviših masiva Bogićevice, do prevoja Čakora i Rugova, u dužini oko 70 km, gdje se nalaze najviši planinski grebeni, Maja jezerce (2 694 m), na albanskoj teritoriji, Đeravica (2 656 m), na srbijanskoj i Bogićevica (2 358 m) na crnogorskoj teritoriji. Kontinuitet ovog moćnog visokoplaninskog sklopa geomorfoloski se nastavlja u pravcu sjevera nizom visokih planinskih vijenaca, preko Nedzinata (2 341 m), Čakora (2 046 m), Mokre planine (1 932 m), Hajle (2 403 m) i Mokre Gore (2 154 m).

Najmoćnija i najintezivnija glacijacija na Balkanu, ostavila je najdublje tragove glečerske erozije u obliku mnogobrojnih cirkova u kojima je zaostalo desetak manjih lednickih jezera i duboko urezanih valova. Jovan Cvijić je tvrdio da "ni u jednoj oblasti Balkanskog poluostrva glečeri nijesu ostavili tako duboke tragove svoje erozije kao u Prokletijama. To je poslije Alpa bila najglečernija planina u Evropi".

Tragovi glečerske aktivnosti, kao rijetka prirodna vrijednost predstavljaju izvanrednu estetsku atrakciju. Oštri nazubljeni grebeni, nepristupacni vrhovi, duboki cirkovi, strme, vertikalne litice, brojna izvoričta rijeka nisu pokvareni ljudskom rukom.

Polazna tačka za planinarske pohode Prokletijama je dolina Grbaja u kojoj se nalaze dva planinarska doma. U podnožju planina smještena su i živopisna mjesta: Plav i Gusinje. U blizini Gusinja nalaze se Ali pašini izvori na kojima se svake godine tradicionalno okupljaju Plavljani. Tom prilikom dođu da se podsjete na svoje korijene čak i ljudi iz Amerike, rodom Plavljani.

Izletničku metu predstavljaju mnogobrojna planinska jezera, a najpopularnija su: Plavsko, Ridsko I Visitorsko jezero.

Plavsko je najveće, Ridsko važi za jedno od najljepših planinskih jezera u Crnoj Gori i šire, a Visitorsko je naročito zanimljivo zbog plovećeg ostrva koje se formiralo na njegovoj površini. Legenda, koja je isprepletana sa istinom kaže da je ostrvo postalo od nekadašnjeg splava, kojeg su na jezeru napravili stočari da bi na njemu sklanjali svoja stada od divljih zvijeri. Kako je splav bio dobro nađubren, na njemu je izrasla bujna trava čijim se raspadanjem stvorio sloj tresavskog pokrivača debelog oko 80 cm pri obali.

Duže vrijeme je aktuelna inicijativa da se oblast Prokletija zastiti kao nacionalni park.

 

Polazna tačka za obilazak crnogorskog dijela prokletija je Plav, malo naselje na obali istoimenog jezera. Naselje se pominje u XIII vijeku pod nazivom Ribare i pripadalo je obližnjem manastiru Dečani koji je imao isključivo pravo ribolova na jezeru. Ribolov je i danas važan razlog posjete Plavu. Grad se nalazi na mjestu gde rijeka Lim ističe iz jezera što podrazumijeva da su vode bogate pastrmkom i mladicama. Kažu da je u njegovim vodama ulovljena mladica teška 41 kilogram. Od Plava, koji se nalazi na visini od 910 metara nad morem do skoro hiljadu metara višeg Ridskog jezera se može doći terenskim vozilom. Do nedavno je to bio granični pojas nepristupačan za posjetioce bez posebne dozvole. Ridsko jezero je prava oaza nedirnute prirode. Gorsko oko, okruženo stoljetnim stablima četinara koja padaju od vremena i tu ostaju. U jezeru se ogleda i visoka silueta Bogićevice koja je omiljeni cilj mnogih planinara.

Planinarima je obično mnogo zanimljivije da iz Plava krenu pored jezera uz reku Ljuču koja sa Prokletija donosi čistu planinsku vodu i kroz jezero je prosljeđuje Limu. Desetak kilometara uzvodno nalazi se Gusinje, malo mjesto na kraju puta. Nekada je tu vodio najkraći put do Podgorice, a Gusinje je bilo značajno mjesto. Za planinare i ljubitelje prirode Gusinje je mjesto koje obećava dobar provod. Dva kilometra od Gusinja, u prostranoj dolini su Alipašini izvori odakle kreće jedna od sastavnica Ljuče. Izvori sa vodenicom su sami po sebi vrlo zanimljivi ali mnogo je zanimljivija Grlja, mjesto gde vode poniru u bezdan. Kasnije rijeka ponovo izbija na površinu a na putu je obogaćuje izuzetan izvor Savino oko. Voda na dnu rječnog korita izbija iz dubine zemlje u jakom mlazu i lijepoj zelenkastoj rijeci daje kobaltno-plav preliv.

Bajkoliki predjeli svakim pređenim kilometrom zasjenjuju jedan drugi ali vrhunac nastaje kada uđete u pitomu dolinu Grbaje koju okružuju testerasti vrhovi Prokletija. Za hedoniste je cvijetna dolina sa malim jezerom kraj svakog izazova. Planinari napuštaju carstvo boja i zavlače se u ljuti kamenjar ka svome raju - Karanfilu.

Kad pomislite da su Prokletije izbacile sve adute pojavljuje se udolina Ropojana koja vas ostavi bez daha. Strani turisti koji posjete ovaj balkanski gorostas često zapitaju mještane “Zašto se ovaj kraj drži kao “proklet” a ovoliko je lijep”?, na šta se mjesšani blago nasmiju.

Toplina Mediterana i surovost Arktika na jednom mjestu

Na krajnjem jugu Balkanskog poluostrva, izmešu Srbije i Makedonije, prostire se markantna planinska barijera Šar-planine, oštro morfološki ograničena nisko spuštenom Prizrensko-Metohijskom, Kosovskom i Pološkom kotlinom i “rodno mjesto” najpoznatijeg ovčarskog psa sa ovih prostora - šarplaninca. 

Njen glavni greben dug 95 km, sagrađen od visoke površi i bočnih grebena raščlanjenih brojnim divljim vodotocima, obuhvata preko 100 vrhova iznad 2000 m, od čega 30 vrhova prelazi 2500 m. Na makedonskoj strani masiva dominira Titov vrh (2747 m), a na srpskoj strani Bistra ( 2661 m).

39000 ha strmih sjevernih padina glavnog grebena i njegovih metohijskih ogranaka Ošljaka, Ostrovice i Kodža Balkana, proglašeno je za Nacionalni park u privremenim granicama. Nakon detaljnih istraživanja i valorizacije područja, stručnjaci predlažu proširenje granica na oko 70000 ha ovog jedinstvenog centralnobalkanskog masiva.

Sa više od 100 cirkova, konzerviranim tragovima kretanja leda i njegovog otapanja tipski oblikovanim valovima, očuvanim bedemima džinovskih morena u dolinama, brojnim glacijalnim jezerima i raznovrsnim mikro oblicima glacijalnog reljefa, Šar-planina predstavlja pravi muzej glacijalnog reljefa pod otvorenim nebom.

Sudar mediteranskih i kontinentalnih uticaja duž visokog šarskog bedema, uticao je na pojavu različitih mikroklimatskih varijanti. Dok se u podnožju, duž dolina Prizrenske Bistrice i Lapenca osjeća topli dah mediterana, na najvišim vrhovima vlada surova periglacijalna klima.

Geološka, morfološka i klimatska raznovrsnost ove vodom najbogatije balkanske planine čiji potoci otiču u tri morska sliva, uticala je i na neprocjenjivo bogatstvo njenog biljnog i životinjskog svijeta.

Sa oko 2000 vrsta vaskularne flore, Šar-planina predstavlja prostor koji objedinjuje sve klime, počev od mediteranske pa do arktičko-alpske. Posebnu vrijednost čini 20 lokalnih, šarskih endemita, a među njima : hajdučica kralja Aleksandra , bornmilera, šarplaninski karanfilić, šarplaninski šafran.

Pored endemita, specifičnost Nacionalnog parka su i brojni tercijarni relikti i endemorelikti: srpska ramonda, Natalijina ramonda, šarplaninski kostolom, bedrnica, makedonski hrast, tisa, molika, munika. Šara se odlikuje ne samo florističkom, nego i vegetacijskom raznovrsnošću. Na ovom masivu je opisano 112 asocijacija koje obuhvataju različite vegetacijske pojaseve, počev od termokseromezofilnog pojasa hrasta, pa preko pojasa bukve, bukve i jele, molike na silikatima, munike i bora krivulja na krečnjacima, do visokoplaninskog - žbunastog i zeljastog.

Sa 147 vrsta leptira, Šar-planina je najbogatije područje Evrope, a sa preko 200 vrsta ptica, ona je stjecište 60 % ornitofaune Balkana. Među pticama su posebno interesantni bradan, beloglavi sup, suri orao, sivi soko, veliki tetrijeb, jarebica kamenjarka, te sniježna zeba.

Na nepreglednim divljim prostranstvima Šar-planine, mogu se vidjeti i endemoreliktna dinarska voluharica, kuna zlatica, kuna bjelica, vidra, ali i divlja mačka, ris, medvjed, srna, jelen ili divokoza.

Kulturno-istorijsko nasljeđe Nacionalnog parka Šar planina se odlikuje velikim bogatstvom, raznovrsnošću i posebnim značajem za identitet ovih krajeva. Pored srednjevjekovnih utvrđenja, naselja i mostova, posebnu dragocjenost predstavljaju 34 srednjevjekovne crkve i manastiri poput isposnice i manastira Sv. Petra Koriškog iz 13 vijeka ili manastira Sv. Arhangela iz 15 vijeka u kanjonu Prizrenske Bistrice nadomak Prizrena - srednjovjekovne srpske prijestonice u podnožju “carske planine”.

 

Visoko vrijednovano prirodno i kulturno nasljeđe koje baštini Nacionalni park Šar – planina svrstava ovo područje u predloge za međunarodnu zaštitu, upućene organizaciji UNESCO (za program Svjetske prirodne i kulturne baštine i Čovjek i biosfera). Očuvanje ovih vrijednosti postaje posebno značajno u vremenu nakon agresije NATO i konflikata na Kosovu, koji su izvor višestrukog rizika te stoga pojačanog stručnog i naučnog interesovanja balkanskih i stranih eksperata za ovo područje.

U okviru projekta Zavoda za zaštitu prirode Srbije i ustanove za zaštitu prirode u Republici Makedoniji, područje Nacionalnog parka Šar planina posmatra se kao budući zajednički Nacionalni park. Granice sadašnjeg Nacionalnog parka protežu se duž opština Štrpce, Gora, Kačanik, Prizren i Suva Reka.

Najpoznatiji i najstariji turistički centar na Šar Planini je Popova Šapka u Makedoniji, povezana žičarom sa obližnjim Tetovom (8 km), - no ona danas više nije u funkciji zbog ozbiljnih oštećenja. To je skijalište na visini od 1700 m, sa 35 km staza, 2 dvosedežnice i 9 ski liftova kapaciteta do 8000 skijaša na sat, sa četiri hotela i više planinarskih domova i privatnih pansiona. Pored njega sa kosovske strane planine beogradski Inex podigao je veliki ski centar Brezovica u opštini Štrpce. To je skijalište sa 5 žičara i 5 ski lifta i 16 km staza (900-2,500 m). Dobro razvijeni zimski turizam na ovoj planini naglo je prekinut 1998. godine kada je došlo do rata na Kosovu.

Između Istoka i Zapada - Đerdap

Đerdap, Gvozdena vrata, hiljadama godina je izazov za putnike, trgovce, ratnike i mirotvorce. To su vrata između dva važna kulturna i ekonomska dijela svijeta, između donjeg i srednjeg Podunavlja. Đerdap je oduvijek bio prirodno strateško mjesto ogromnog značaja, i u ratu i u miru. Zato je duž Đerdapa veliki broj istorijskih spomenika.

Nacionalni park Đerdap se nalazi u jugoistočnom dijelu Evrope, u sjeveroistočnom dijelu Republike Srbije, na samoj međunarodnoj granici sa Rumunijom i najveći je nacionalni park u Srbiji.

Ukupna površina Nacionalnog parka iznosi 63.608 hektara, a zaštitnom zonom obuhvaćeno je 93.968 hektara. Osnovni prirodni fenomen ovog područja je grandiozna Đerdapska klisura kroz koju protiče rijeka Dunav.

Park se prostire na oko 100 km desne obale Dunava od Golupca do Karataša kod Kladova i obuhvata uzani šumoviti brdsko-planinski pojas, širine 2 - 8 km uz Dunav, koji se izdiže iznad Dunava od 50 - 800 metara nadmorske visine. Ovo područje - područje Đerdapske klisure nacionalnim parkom je proglašeno 1974. godine.

Specifičan istorijski razvoj, vrlo povoljna klima, složena mreža klisura, kanjona i dubokih uvala, ovaj prostor izdvajaju kao jedinstven evropski rezervat tercijarne flore, vegetacije i faune.

Flora Đerdapa se ne odlikuje samo raznovrsnošću i bogatstvom, nego i izrazitim reliktnim karakterom. Na prostoru parka opstaje preko 1100 biljnih vrsta. Raznolikost staništa i zajednica se odrazila i na faunu koja poput flore, nosi obilježje reliktnosti. Na ovom prostoru se mogu sresti medvjed, ris, vuk, šakal, štekavac, sova ušara, crna roda kao i mnoštvo drugih vrsta.

Vrlo povoljni uslovi za život bili su razlog stalnog prisustva čovjeka o čemu svjedoče mnogi arheološki nalazi i kulturno-istorijski spomenici, kao što su naselje Lepenski Vir, arheološki lokaliteti poput Dijane, Golubački grad, ostaci Trajanovog mosta, Trajanove table, rimskog limesa, raznovrsni kasteli, do očuvanih primjera narodne srpske arhitekture.

Osnovna odlika parka je velika šumovitost (preko 64%) i izrazito bogatstvo i raznovrsnost flore, faune geomorfoloških oblika i bogatstvo kulturno-istorijskih spomenika od najstarijih epoha do danas. Oko 9% odnosno 5.500 ha površine Nacionalnog parka Đerdap čini dio Dunava koji pripada Srbiji. To Nacionalni park Đerdap čini i rječnim nacionalnim parkom. Dolina Dunava sastavljena je od tri kanjonsko-klisurske doline, i to Golubačke, dugačke 14,5 km, najmanje širine 230 m, zatim Gospođin Vir dužine 15 km i najmanje širine 220 m, Kanjon Velikog i Malog Kazana dužine 19 km i najmanje širine 150 m, te tri kotline:Ljupkovska, Donjomilanovačka , Oršavska.

Kanjonske doline usječene su u krečnjake južnih Karpata.

Do najljepših vidikovaca je teško doći bez vodiča, ali na putu od Velikog Gradišta prema Negotinu, koji najvećim dijelom prolazi pored Dunava, postoji više mjesta sa kojih se pruža lijep pogled. Jedno od njih se nalazi na dionici između Donjeg Milanovca i Kladova. Pored puta je urađeno odmaralište, a sa suprotne, rumunske strane je crkva i 40 metara visoka, u stijeni uklesana statua koja predstavlja starog rumunskog cara Decibela (Decebalus),  koji se u I vijeku borio protiv Rimljana. Posle nekoliko poraza, na kraju je 106. godine rimska vojska predvođena Trajanom odnijela pobjedu čime je tadašnja Rumunija postala rimska provincija, a Decibel je izvršio samoubistvo. Statua je rađena od 1994 – 2004 godine i koštala je preko milion dolara. Preko puta nje, na srpskoj strani, nalazi se Trajanova tabla vidljiva samo sa vode.

Virovi Dunava i Đerdapskog jezera, staništa su najraznovrsnijih vrsta riba od kojih su najznačajniji: som, smuđ, klijen, štuka, bucov, mrena, bodorka, crvenperka, deverika, šaran, kečiga. Pored Dunava, pecati se može i na jezeru Veliki Zaton (2 km od Majdanpeka).