Na krajnjem jugu Balkanskog poluostrva, izmešu Srbije i Makedonije, prostire se markantna planinska barijera Šar-planine, oštro morfološki ograničena nisko spuštenom Prizrensko-Metohijskom, Kosovskom i Pološkom kotlinom i “rodno mjesto” najpoznatijeg ovčarskog psa sa ovih prostora - šarplaninca.
Njen glavni greben dug 95 km, sagrađen od visoke površi i bočnih grebena raščlanjenih brojnim divljim vodotocima, obuhvata preko 100 vrhova iznad 2000 m, od čega 30 vrhova prelazi 2500 m. Na makedonskoj strani masiva dominira Titov vrh (2747 m), a na srpskoj strani Bistra ( 2661 m).
39000 ha strmih sjevernih padina glavnog grebena i njegovih metohijskih ogranaka Ošljaka, Ostrovice i Kodža Balkana, proglašeno je za Nacionalni park u privremenim granicama. Nakon detaljnih istraživanja i valorizacije područja, stručnjaci predlažu proširenje granica na oko 70000 ha ovog jedinstvenog centralnobalkanskog masiva.
Sa više od 100 cirkova, konzerviranim tragovima kretanja leda i njegovog otapanja tipski oblikovanim valovima, očuvanim bedemima džinovskih morena u dolinama, brojnim glacijalnim jezerima i raznovrsnim mikro oblicima glacijalnog reljefa, Šar-planina predstavlja pravi muzej glacijalnog reljefa pod otvorenim nebom.
Sudar mediteranskih i kontinentalnih uticaja duž visokog šarskog bedema, uticao je na pojavu različitih mikroklimatskih varijanti. Dok se u podnožju, duž dolina Prizrenske Bistrice i Lapenca osjeća topli dah mediterana, na najvišim vrhovima vlada surova periglacijalna klima.
Geološka, morfološka i klimatska raznovrsnost ove vodom najbogatije balkanske planine čiji potoci otiču u tri morska sliva, uticala je i na neprocjenjivo bogatstvo njenog biljnog i životinjskog svijeta.
Sa oko 2000 vrsta vaskularne flore, Šar-planina predstavlja prostor koji objedinjuje sve klime, počev od mediteranske pa do arktičko-alpske. Posebnu vrijednost čini 20 lokalnih, šarskih endemita, a među njima : hajdučica kralja Aleksandra , bornmilera, šarplaninski karanfilić, šarplaninski šafran.
Pored endemita, specifičnost Nacionalnog parka su i brojni tercijarni relikti i endemorelikti: srpska ramonda, Natalijina ramonda, šarplaninski kostolom, bedrnica, makedonski hrast, tisa, molika, munika. Šara se odlikuje ne samo florističkom, nego i vegetacijskom raznovrsnošću. Na ovom masivu je opisano 112 asocijacija koje obuhvataju različite vegetacijske pojaseve, počev od termokseromezofilnog pojasa hrasta, pa preko pojasa bukve, bukve i jele, molike na silikatima, munike i bora krivulja na krečnjacima, do visokoplaninskog - žbunastog i zeljastog.
Sa 147 vrsta leptira, Šar-planina je najbogatije područje Evrope, a sa preko 200 vrsta ptica, ona je stjecište 60 % ornitofaune Balkana. Među pticama su posebno interesantni bradan, beloglavi sup, suri orao, sivi soko, veliki tetrijeb, jarebica kamenjarka, te sniježna zeba.
Na nepreglednim divljim prostranstvima Šar-planine, mogu se vidjeti i endemoreliktna dinarska voluharica, kuna zlatica, kuna bjelica, vidra, ali i divlja mačka, ris, medvjed, srna, jelen ili divokoza.
Kulturno-istorijsko nasljeđe Nacionalnog parka Šar planina se odlikuje velikim bogatstvom, raznovrsnošću i posebnim značajem za identitet ovih krajeva. Pored srednjevjekovnih utvrđenja, naselja i mostova, posebnu dragocjenost predstavljaju 34 srednjevjekovne crkve i manastiri poput isposnice i manastira Sv. Petra Koriškog iz 13 vijeka ili manastira Sv. Arhangela iz 15 vijeka u kanjonu Prizrenske Bistrice nadomak Prizrena - srednjovjekovne srpske prijestonice u podnožju “carske planine”.
Visoko vrijednovano prirodno i kulturno nasljeđe koje baštini Nacionalni park Šar – planina svrstava ovo područje u predloge za međunarodnu zaštitu, upućene organizaciji UNESCO (za program Svjetske prirodne i kulturne baštine i Čovjek i biosfera). Očuvanje ovih vrijednosti postaje posebno značajno u vremenu nakon agresije NATO i konflikata na Kosovu, koji su izvor višestrukog rizika te stoga pojačanog stručnog i naučnog interesovanja balkanskih i stranih eksperata za ovo područje.
U okviru projekta Zavoda za zaštitu prirode Srbije i ustanove za zaštitu prirode u Republici Makedoniji, područje Nacionalnog parka Šar planina posmatra se kao budući zajednički Nacionalni park. Granice sadašnjeg Nacionalnog parka protežu se duž opština Štrpce, Gora, Kačanik, Prizren i Suva Reka.
Najpoznatiji i najstariji turistički centar na Šar Planini je Popova Šapka u Makedoniji, povezana žičarom sa obližnjim Tetovom (8 km), - no ona danas više nije u funkciji zbog ozbiljnih oštećenja. To je skijalište na visini od 1700 m, sa 35 km staza, 2 dvosedežnice i 9 ski liftova kapaciteta do 8000 skijaša na sat, sa četiri hotela i više planinarskih domova i privatnih pansiona. Pored njega sa kosovske strane planine beogradski Inex podigao je veliki ski centar Brezovica u opštini Štrpce. To je skijalište sa 5 žičara i 5 ski lifta i 16 km staza (900-2,500 m). Dobro razvijeni zimski turizam na ovoj planini naglo je prekinut 1998. godine kada je došlo do rata na Kosovu.
No comments:
Post a Comment